غدد فوق کلیه یا آدرنال ارگان های کوچکی بر روی کلیه ها هستند که شامل یک بخش قشرى یا بیرونى و یک بخش مرکزى هستند. بخش قشرى یا بیرونی هورمون تولید می کنند.
سه هورمون اصلی غدد آدرنال یا فوق کلیه شامل موارد زیر است:
آلدسترون: وظیفه این هورمون کنترل آب و نمک می باشد.
کورتیزول: این هورمون باعث کنترل مصرف قند و چربی بدن برای تبدیل شدن به انرژی می شود. و همچنین باعث کنترل استرس می شود.
هورمون‌هاى جنسى: این هورمونها هم در مردان و هم در زنان تولید می شود و و وظیفه تکامل جنسى را به‌عهده دارند.
اختلالات غدد فوق‌کلیوى عمدتا مربوط به تولید اضافى یا کم این هورمونها ویا ایجاد تومور در این ارگانها است.
اختلالات غدد فوق‌کلیوى:
تولید اضافى هورمون غدد فوق‌کلیوى که شامل هایپر آلدوسترونیسم اولیه و سندرم کوشینگ می باشد.
تولید کم هورمون غدد فوق‌کلیوى که شامل بیماری آدیسون، کریز آدرنال یا بحران آدرنال، هایپرپلازی مادرزادی آدرنال می باشد.
ایجاد تومور در غدد فوق‌کلیوى که شامل فئوکروموسیتوما و سرطان غده فوق کلیه می باشد.
در ادامه شایع‌ترین این اختلالات را برایتان خواهیم گفت.
1. بیمارى آدیسون (Addison)
در بیمارى آدیسون شرایطى متضاد با سندروم کوشینگ وجود دارد، یعنى ترشح هورمون‌هاى بخش قشرى غدد فوق‌کلیوى ناکافى است. شایع‌ترین علت این بیماری، تحلیل رفتن غده به دلایل نامعلوم است. در برخى موارد ممکن است عفونت غده را نابود کند. شایع‌ترین علائم عبارتند از: ضعف، خستگى و کاهش وزن. پوست ممکن است شدیدا تیره شود. در برخى موارد استفراغ و اسهال بروز مى‌کند.بیمارى از طریق یافتن سطح پایین هورمون‌هاى استروئیدى در جریان خون، تشخیص داده مى‌شود.درمان شامل جایگزینى هورمون‌هاى استروئیدى خوراکى براى تمام عمر است. معمولا درمان به‌صورت هیدروکورتیزون خوراکى دو بار در روز مى‌باشد.در صورت بروز عفونت یا سایر شرایطى که باعث تحمیل فشار روحى بیشتر به بیمار مى‌شود، پزشک به احتمال زیاد میزان تجویز دارو را بیشتر خواهد کرد. تومورهاى غده فوق‌کلیوى و بزرگ شدن آن معمولا باعث افزایش هورمون خاصى مى‌شود. در اکثر موارد درمان توسط برداشتن تومور از طریق جراحى انجام مى‌شود
2. نشانگان کوشینگ (Cushing syndrome)
نشانگان یا سندرم کوشینگ باعث افزایش هورمون‌هاى فوق‌کلیوى در جریان خون مى‌شود.شایع‌ترین علت این عارضه تجویز عمدى داروهاى استروئیدى توسط پزشک براى درمان برخى بیمارى‌هاى دیگر مثل التهاب مفصلی، آسم، و بسیارى از حالات التهابى مزمن است.در موارد نادر افزایش تولید این هورمونها ممکن است در اثر تومور یا بزرگ شدن غده فوق کلیوى یا غده هیپوفیز که فعالیت غده فوق‌کلیوى را تنظیم مى‌کند، ایجاد شود. علائم نشانگان کوشینگ تنها بعد از چند هفته یا چند ماه پس از بالا رفتن استروئیدهاى خون بروز مى‌کند. صورت چاق، مدور و قرمز مى‌شود که گاهى به آن ”ماه شکل“ گویند.یک قطعه چربى معمولاً در نزدیکى شانه‌ها ایجاد مى‌شود که باعث ایجاد حالت گوژپشتى مى‌گردد.توده عضلانى بازوها و پاها کاهش مى‌یابد. بیمار ضعیف و به‌زودى خسته مى‌شود. در پوست ممکن است لکه‌هایى ایجاد و به آسانى کبود شود. در درازمدت پوکى استخوان نیز بروز مى‌کند. اگر علت نشانگان کوشینگ مصرف داروهاى استروئیدى اضافى باشد، پزشک به احتمال زیاد به تناسب ماهیت و شدت بیمارى تحت درمان، میزان داروها را کاهش خواهد داد.هرگز بدون نظر پزشک مصرف این داروها را قطع نکنید، زیرا قطع ناگهانى مى‌تواند نتایج فاجعه‌آمیزى به بار آورد.در مواردى که تومور هیپوفیز مسئول ایجاد این سندرم است، برداشتن آن از طریق جراحى یا اشعه درمانى اغلب باعث بهبودى مى‌شود.
در موارد نادر خود غدد فوق‌کلیوى باید توسط جراحی برداشته شوند.
3. تومورهاى غده فوق‌کلیوى
تومورهاى غده فوق‌کلیوى و بزرگ شدن (هیپرتروفی) آن معمولا باعث افزایش هورمون خاصى مى‌شود. در اکثر موارد درمان توسط برداشتن تومور از طریق جراحى انجام مى‌شود.
شایع‌ترین این تومورها عبارتند از:
فئوکروموسیتوم (Pheochromocytoma)
یک تومور خوش‌خیم بخش مرکزى غده فوق‌کلیوى است که باعث تولید زیاد اپى‌نفرین و نوراپى‌نفرین مى‌شود. علائم عبارتند از : حملات ضربان تند قلب، رنگ‌پریدگی، تعریق، ضعف و سردرد. در طى این حملات فشار خون معمولا بسیار بالا است.
تولید بیش از حد آلدوسترون (آلدوسترونیسم)
تولید اضافى هورمون آلدوسترون ممکن است در اثر تومور یا بزرگ شدن بخش قشرى غده فوق‌کلیوى پدید آید. علامت اصلى آن، افزایش فشار خون است که تنها با برداشتن تومور یا غدهء بزرگ شده درمان مى‌شود.
سندرم بروز صفات مردانه (Virilizing syndrome)
بروز صفات ثانویه مردانه به‌ویژه در زنان است. در اینجا یک تومور با بزرگ شدن بخش قشرى غده فوق‌کلیوى باعث تولید زیاد هورمون‌هاى جنسى می شود. علائم و نشانه‌ها در زنان بارزتر از مردان است و عبارتند از: موى اضافی، آکنه، بم شدن صدا، نامنظمى یا قطع قاعدگی و کوچک شدن پستان‌ها.