اکثر افراد دیابتی از میزان قند خون صبحگاهی خود ناراضی هستند و همین امر سبب کاهش انگیزۀ ایشان برای کنترل قند خون میشود. اما مشکل کجاست و چگونه می‌توان آن را برطرف نمود؟ در ادامه به طرح موضوع و راهکارهای حل آن می‌پردازیم.
بسیاری از افراد دیابتی پس از تست قند خون صبحگاهی به محض آگاهی از بالا بردن میزان آن، دچار استرس می‌شوند و به همین دلیل نیز انگیزۀ خود را برای کنترل قند خون از دست می‌دهند. دلایل افزایش قند خون صبحگاهی، (هایپرگلیسمی صبحگاهی) متعدد است اما با دقت و همکاری پزشک معالج، می‌توانید هم مشکل و هم راه حل آن را بیابید.
دلایل افزایش قند خون صبحگاهی
- پدیدۀ داوون
- تزریق انسولین به مقدار کم
- کاهش قند خون نیمه شب (هیپوگلیسمی نیمه شب)
- تغذیۀ نامناسب و یا پرخوری
- تزریق نادرست انسولین
پدیدۀ داوون:
غالباً دیده شده که از حدود ساعت 3 الی 4 صبح به بعد، قند خون افزایش می‌یابد که معمولاً سه یا چهار بار در هفته، این مسئله روی می‌دهد. علت این افزایش، ترشح هورمون‌هایی مثل "هورمون رشد" است به ویژه در دورۀ بلوغ مبتلایان به دیابت نوع 1. این هورمون‌ها مخالف انسولین عمل می‌کنند و باعث افزایش قند خون می‌شوند. در افراد دیابتی که انسولین تزریق می‌کنند، کاهش اثر انسولین NPH (طولانی اثر) که هنگام شب تزریق شده در شب و نیز استرس و فشارهای عصبی، به تشدید پدیدۀ داوون می‌انجامد.
تشخیص: برای اطمینان از پدیدۀ داوون، لازم است طی شب، چندین بار قند خون را اندازه‌گیری نمود.
برای مثال، ساعت‌های 2، 4 و 6 صبح. در صورتی که قند خون شما، صبح زود افزایش یافت، به احتمال زیاد علت از پدیدۀ داوون است.
درمان: برای برطرف کردن این پدیده، از آن جا که نیاز به انسولین در هنگام صبح افزایش می‌یابد، باید با نظر پزشک انسولین طولانی اثر یا NPH را دیرتر تزریق نمود.
تزریق انسولین به مقدار کم:
ممکن است افزایش قند خون صبحگاهی ناشی از تزریق انسولین پایه یا NPH شب به مقدار کم باشد. با توجه به این که در کشور ما اکثراً دیر شام میل میشود لذا طی شب ممکن است قند خون افزایش یابد.
تشخیص: در این مورد نیز باید در طول شب، چندین بار قند خون را کنترل نمود. اگر متوجه شدید که قند خون در طول شب افزایش یافته، به احتمال زیاد، میزان انسولین پایه برای تزریق شبانه کم است.
درمان: برای مهار این مسئله. باید زیر نظر پزشک معالج خود، میزان انسولین پایه را افزایش دهید. فراموش نکنید که هر گونه تغییر در میزان تزریق انسولین NPH باید زیر نظر پزشک معالج صورت گیرد.
- کاهش قند خون در نیمه‌های شب:
کاهش قند خون در نیمه‌های شب (هیپوگلیسمی نیمه شب) نیز ممکن است سبب افزایش قند خون صبحگاهی گردد زیرا هنگامی که قند خون به شدت کاهش یابد، بدن انسان به طور خودکار هورمون‌هایی چون آدرنالین و گلوکاگن ترشح می‌کند که مخالف انسولین عمل می‌نمایند و باعث افزایش قند خون صبحگاهی می‌شوند.
تشخیص: در این مورد، همچون موارد قبل لازم است طی شب، چندین بار قند خون کنترل شود تا متوجه کاهش احتمالی قند خون بشویم. از جمله علایم هیپوگلیسمی حین خواب که ممکن است متوجه آن نشده باشید، بیدار شدن هنگام صبح در حالی که خیس عرق هستید، سردرد دارید و در خواب نیز کابوس دیده‌اید.
درمان: در این مورد نیز لازم است زیر نظر پزشک معالج، در میزان انسولین پایه و زمان تزریق آن تغییراتی داده شود. می‌توان برای کاهش هایپرگلیسمی صبحگاهی ناشی از هیپوگلیسمی شبانگاهی، قبل از خواب، 2 واحد (2 واگ) مواد کربوهیدرات‌دار دیر داشته باشید که فعالیت شدید جسمی بعدازظهر، به ویژه در فصل تابستان که روزها طولانی هستند و کودکان و نوجوانان در حال فعالیت‌های شدید، احتمال هیپوگلیسمی در نیمه‌های شب را تشدید می‌کند و همین امر سبب افزایش قند خون صبحگاهی میشود.
- تغذیۀ نامناسب و یا پرخوری:
تغذیۀ نامناسب و یا پرخوری نیز هر یک ممکن است به افزایش قند خون صبحگاهی (هایپرگلیسمی صبحگاهی) بیانجامد.
تشخیص: گاهی عده‌ای از افراد دیابتی، به جای شام، میوۀ فراوانی میل می‌کنند و یا به مقدار زیاد مواد پروتئینی، لبنیات و ماست مصرف می‌کنند. به این ترتیب است که طی شب، بخشی از این مواد در کبد تبدیل به قند یا گلوکز میشود و همین امر سبب افزایش قند خون صبحگاهی می‌گردد.
ممکن است برای شام، مواد کربوهیدرات‌دار و یا مواد غذایی حاوی چربی فراوان، آن هم به مقدار زیاد میل کرده باشید (برای مثال خورش فسنجان، پیتزا، تنقلاتی چون آجیل و ...). همان طور که می‌دانید، چربی‌ها روند هضم کربوهیدرات‌ها یا نشاسته‌ها را کند می‌نمایند و این قند خونشان در حد مطلوب بوده است اما نمی‌دانند چرا قند خون صبحگاهی‌شان افزایش یافته؟!
درمان: برای حل این مسئله باید توجه کنید که برای شام نباید مقدار فراوان پروتئین، مواد غذایی پر چربی و نیز مقدار زیادی میوه میل کنید. علاوه بر این، حتماً با پزشک خود مشورت نمایید که آیا لازم است میزان انسولین پایۀ شما تغییر یابد یا خیر؟
- تزریق نادرست انسولین:
اگر روش شما در تزریق انسولین نادرست باشد و یا محل تزریق‌تان را به درستی انتخاب نکرده باشید، احتمال افزایش قند خون صبحگاهی وجود دارد.
تشخیص: اگر انسولین را اشتباهاً دریافت ماهیچه‌ای خود تزریق کنید (مثل زمانی که سر سوزن سرنگ برای تزریق نامناسب باشد) در نتیجه، انسولین سریع‌تر وارد جریان خون میشود و طول مدت اثر آن نیز کاهش می‌یابد. بنابراین، انسولین پایه یا NPH تزریق شده در شب، اثرش تا صبح زود باقی نمی‌ماند.
- گاهی ممکن است انسولین شب خود را به جای تزریق در ران‌ها یا باسن، روی شکم تزریق نموده باشید و چون جذب انسولین از راه شکم، سریع‌تر انجام میشود لذا قند خون صبحگاهی شما افزایش می‌یابد.
- اگر انسولین را به طور مداوم، در یک محل تزریق کنید (معمولاً اکثر کودکان و نوجوانان به این شیوه تزریق علاقمندند.) بافت آن ناحیه، سفت و متورم می‌گردد و همین امر سبب اختلال اثر انسولین میشود.
درمان: در این مورد حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا وی بتواند اندازۀ سر سوزن مناسب را به شما بگوید. حتماً حین تزریق دقت کنید که انسولین در ماهیچه تزریق نشود! (می‌توانید هنگام تزریق، با دو انگشت، پوست خود را کمی بالا بیاورید). محل تزریق را نیز به طور مرتب تغییر دهید.
برای مهار افزایش قند خون صبحگاهی، اولین گام، تشخیص دلیل بروز آن است. اگر چه این کار ممکن است سخت و طاقت‌فرسا باشد اما ما ناچار از پذیرش آن هستیم. تجربه نشان داده است در صورتی که قند صبحگاهی کنترل شود،کنترل قند خون در سایر اوقات روز نیز امری قابل دسترسی است.