اگر شما و یا یکی از اعضای خانوادتان مبتلا به دیابت باشید، حتما این سوال برایتان پش آمده است که آیا مصرف عسل برای دیابتی ها مجاز است یا خیر؟ بعضی‌ها می‌گویند عسل برای کسانی که دیابت دارند مضر است. بعضی دیگر می‌گویند اتفاقا عسل درمان دیابت است. جواب به این دغدغه موضوعی است که به آن خواهیم پرداخت.اما قبل از این که به پاسخ سوال بالا بپردازیم بهتر است کمی در مورد دیابت و عوامل موثر در به وجود آمدن و مکانیسم اثر آن صحبت کنیم، تا به درک بهتر ما از موضوع کمک کند.
دیابت چیست و چطور اتفاق می‌افتد؟
به زبان ساده: زمانی که ما از کربوهیدرات‌ها (قند‌ها) استفاده می‌کنیم سطح گلوکز خون افزایش می‌یابد. با افزایش سطح گلوکز خون، این پیغام برای پانکراس ارسال می‌شود که هورمون انسولین را ترشح کند. انسولین نیز باعث می‌شود تا سلول‌های ماهیچه‌ای و کبد، گلوکز را به صورت گلیکوژن در خود ذخیره کنند، و درست زمانی که بدن به انرژی نیاز دارد آنها را مانند سوخت مصرف کند.اما در بیماران دیابتی این چرخه به نحوی مختل می‌شود. به این ترتیب که انسولین یا توسط پانکراس ترشح نمی‌شود (یا کم ترشح می‌شود) که به آن دیابت نوع۱ می‌گویند. و یا اینکه با وجود ترشح شدن، بدن در برابر آن مقاومت نشان می‌دهد و گلوکز توسط سلول‌ها جذب نمی‌شود، که به آن دیابت نوع۲ می‌گویند.
دیابت نوع ۱:
اگر چه عوامل زیادی در این نوع از دیابت دخیل است اما وراثت یکی از شایع‌ترین دلایل این نوع از دیابت است، که معمولا در سنین زیر بیست سال اتفاق می‌افتد. در این نوع از دیابت انسولین توسط پانکراس ترشح نمی‌شود و یا میزان آن بسیار کم است. به همین دلیل سطح قند خون افزایش می‌یابد.
حدود ۱۰٪ از افرادی که با دیابت درگیر هستند، دیابت نوع۱ دارند، این افراد با تزریق انسولین سطح قند خونشان به حالت اولیه باز می‌گردد. به همین دلیل به آن دیابت وابسته به انسولین نیز می‌گویند.افزایش سطح قند خون تنها یکی از علائم این نوع از دیابت است. افزایش تشنگی و گرسنگی، خستگی غیر قابل توضیح، افزایش ادرار، تاری دید و کاهش وزن از دیگر علائم این بیماری است که معمولا طی چند هفته و به سرعت ظاهر می‌شوند.
دیابت نوع ۲:
در این نوع از دیابت که حدود ۹۰٪ از دیابتی‌ها با آن درگیر هستند، با وجود اینکه بدن انسولین را ترشح می‌کند اما انسولین کارایی لازم را ندارد و بدن به آن پاسخ نمی‌دهد، که نتیجه‌ی آن افزایش سطح قند خون است.
اگر چه بروز این نوع از دیابت هم به عوامل بسیاری وابسته است، اما محققان اعتقاد دارند که این بیماری حاصل کم تحرکی، غذاهای پرچرب و به طور کلی تغییر سبک زندگی و زندگی شهری است. به همین دلیل است که این نوع از دیابت معمولا در افراد چاق و در سنین بالای ۴۰ سال شایع است.برخلاف دیابت نوع۱، در این نوع از دیابت ممکن است شخص تا مدت‌ها علائمی از بیماری را نداشته باشد. اما خبر خوب این است که معمولا با تغییر سبک زندگی و تغذیه، فرد می‌تواند تا حد خوبی بیماری را درمان کند.
عسل چیست؟
عسل مایعی غلیظ و طلایی رنگ است که توسط زنبورهای عسل و سایر حشرات تولید می شود. عسل از شهد درون گلها تهیه می شود. شهد از ساکارز (شکر)، آب و سایر مواد تشکیل شده است. تقریباً 80 درصد آن کربوهیدرات و 20 درصد آب است.
اگرچه این یک شیرین کننده طبیعی است. اما هر قاشق چای خوری عسل کمی بیشتر از قند کربوهیدرات و کالری دارد. بر اساس دپارتمان کشاورزی ایالات متحده، 1 قاشق غذاخوری عسل خام حدود 60 کالری و 17 گرم کربوهیدرات دارد.
عسل همچنین حاوی بسیاری از ویتامین ها و مواد معدنی از جمله آهن، ویتامین C، فولات، منیزیم، پتاسیم و کلسیم است. همچنین یک آنتی اکسیدان محسوب می شود. آنتی اکسیدان موادی هستند که از آسیب سلول جلوگیری کرده و آن را کند می کنند.
انواع عسل
عسل خام به عسل فیلتر نشده نیز معروف است. عسل خام را از یک کندو خارج کرده و سپس صاف می کنند تا ناخالصی های آن را از بین ببرند.
از طرف دیگر، عسل فرآوری شده فرآیند فیلتراسیون را طی می کند. همچنین پاستوریزه (در معرض حرارت زیاد) می شود تا مخمرهای آن از بین برده شوند و ماندگاری بیشتری پیدا کند. عسل فرآوری شده نرمتر است. اما فرآیند فیلتراسیون و پاستوریزاسیون برخی از مواد مغذی و آنتی اکسیدان های آن را از بین می برد.
عسل چه تاثیری بر قند خون دارد؟
از آنجا که عسل یک قند طبیعی و یک کربوهیدرات است، پس منطقی است که به نوعی بر قند خون شما تأثیر بگذارد. با این حال، هنگامی که با قند سفره مقایسه می شود، به نظر می رسد که عسل تأثیر کمتری دارد.مطالعه در سال 2004 اثرات عسل و قند بر سطح قند خون مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه افراد مبتلا و بدون دیابت نوع 1 مورد بررسی قرار گرفتند.محققان دریافتند که در گروه افراد دیابتی، عسل باعث افزایش اولیه قند خون 30 دقیقه پس از مصرف می شود. با این حال، سطح قند خون شرکت کننده بعداً کاهش یافت و به مدت دو ساعت در سطوح پایین تری باقی ماند.
این محققان را بر این باور دارد که عسل، برخلاف قند سفره، ممکن است باعث افزایش انسولین شود. انسولین، هورمون مهم برای کنترل قند خون است.از طرفی هم یک مطالعه اثر قند خون عسل را در مقایسه با گلوکز در افراد مبتلا به دیابت نوع 2 مشاهده کرد و میزان قند خون شرکت کنندگان را در یک و دو ساعت پس از مصرف اندازه گیری کرد. محققان دریافتند که با مصرف عسل، سطح قند خون در یک ساعت به اوج خود می رسد و به دنبال آن کاهش می یابد.دو ساعت پس از مصرف عسل، سطح قند خون نسبت به ساعت اول کمتر بود. از طرف دیگر، میزان قند خون با بلعیدن گلوکز در ساعت اول بیشتر از عسل بود و حتی در ساعت دوم نیز به افزایش خود ادامه داد.از آنجا که عسل اوج کوتاهتری در سطح قند خون به نمایش می گذارد، می توان نتیجه گرفت که عسل اثر قند خون کمتری نسبت به گلوکز دارد. با این حال، برای تأیید این ادعا، تحقیقات بیشتری لازم است.
عسل و دیابت
یک قاشق غذاخوری عسل، تقریباً حاوی کربوهیدرات های (گلوکز-فروکتوز) برابر با میزان موجود در یک سیب با اندازه متوسط است. بیمار دیابتی می تواند مطمئن باشد که مصرف عسل، در مقایسه با نشاسته های غنی از قند یا گلوکز با مقدار مساوی، واکنش قند خون را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد.
به دلیل اینکه پس از هضم، عسل به سرعت جذب شده و درون کبد به گلیکوژن تبدیل می شود، بنابراین گلوکز از جریان خون حذف شده و مقادیر قند خون کاهش می یابد. کبد فروکتوز و گلوکز را به نسبت ۱:۱ به گلیکوژن تبدیل می کند. عسل دقیقاً حاوی همین نسبت فروکتوز و گلوکز است و این امر عسل را به گزینه های عالی برای تبدیل سریع به گلیکوژن تبدیل می کند، بنابراین چیزی باقی نمی ماند که قند خون را افزایش دهد. مقادیر کم قند خون به معنای تقاضا و عرضه پایین برای انسولین است، بنابراین تثبیت قند خون را توجیه می کند.
دلیل اینکه مصرف عسل به کاهش تولید و ترشح انسولین از لوزالمعده منجر می شود، ممکن است با ترکیبات موجود در عسل که تولید ماده حساس به انسولین در کبد را تثبیت می کند، مرتبط باشد. از طریق این فرضیه که باید بوسیله تحقیقات اثبات شود، بصورت عملی مشخص شده است که خوردن عسل به کاهش ترشح انسولین نسبت به مواقع هضم ساکارز (قند خوراکی) یا شیره ذرت با فروکتوز بالا، منجر می شود.
تحقیقات در مورد مصرف عسل برای بیماران دیابتی
* در ۱۸ نوامبر ۲۰۱۵، تحقیقی بوسیله نشریه علوم پایه پزشکی ایران منتشر شد. این تحقیق توسط سعیده عرب موذن و همکارانش از دانشگاه علوم پزشکی اهواز انجام شد. عنوان این مقاله «اثر ضد دیابتی تعذیه با عسل در موش های دارای اختلال قند خون بالا: با دخالت تنش اکسیداتیو» است و اثرات مفید عسل بر قند خون بالا را اثبات می کند. این آزمایش بر روی موش های نر Wistar انجام شد که به ۴ گروه شاهد، قند خون بالا، شاهد درمان شده با عسل و گروه قند خون بالای درمان شده با عسل تقسیم شده بودند.
برای ایجاد قند خون بالا، از تنش اختلالی استفاده شد (مقدار گلوکز سروم خون، بالاتر از ۲۵۰ میلی‌گرم بر دسی‌لیتر). این دانشمندان مقادیر گلوکز، تری‌گلیسرید (TG)، کلسترول کل، کلسترول لیپوپروتئین با تراکم بالا (LDL) و کلسترول لیپوپروتئین با تراکم پایین (HDL) را اندازه‌گیری کردند. آن ها همچنین نشانگرهای تنش اکسیداتیو در مغز را نیز اندازه گرفتند. پیکربندی جزایر لانگرهانس نیز با استفاده از روش رنگ آمیزی گوموری ارزیابی شد. اندازه‌گیری ها در هفته های ۴ و ۸ پس از آغاز تحقیق انجام شدند.
نتایج تحقیقات
مصرف خوراکی عسل در مدل آزمایشی دیابت، اثر کاهندگی جریان خون چشمگیری را نشان داد و به تغییر مطلوب در نمایه های چربی سروم خون منجر شد.
«نتایج تحقیق حاضر نشان می دهند که تنش اختلال مزمن، مقادیر ناشتای گلوکز پلاسما، نمایه چربی و MDA را افزایش داده و SOD و وزن بدن را کاهش می دهد و بافت لوزالمعده را منحل می کند. تغذیه بوسیله عسل، این مولفه ها را در عرض ۶۰ روز اصلاح کرد.
جالب‌ترین یافته این تحقیق این است که سلول های β لوزالمعده گروه دیابتی ناشی از اختلال که با عسل تغذیه شدند، در مقایسه با گروه کنترل، افزایش شدیدی را نشان می دهند. اگرچه، این یافته باید در تحقیقات بعدی بر روی اثرات تخریبی تنش اختلال نیز مدنظر قرار بگیرد.»
* اثرات مفید عسل در درمان دیابت نوع شیرین، در سال ۲۰۱۴ در نشریه دیابت و اختلالات متابولیک، در تحقیقی با عنوان «شرح مسائل مربوط به اثر عسل بر دیابت شیرین» ارائه شدند. این تحقیق چنین نتیجه گیری می‌کند که «اثرات مفید عسل در موارد ابتلا به دیابت، تنها به کنترل قند خون محدود نمی شود، بلکه بهبود اختلالات متابولیک در این بیماری متابولیک پیچیده را نیز در بر می گیرد».
دکتر نائوم یوریش پزشک روسی بیماران خود را به خوردن عسل ( به ویژه عسلی که سرشار از ویتامین است) تشویق می کند. عسل ارزش سودمند خود را در درمان بیماری دیابت ثابت کرده است.
* تحقیق دیگری با عنوان «مقایسه اثرات آنتی اکسیدانی عسل، گلیبن‌کلامید، متفورمین و ترکیبات آن ها در کلیه موش های مبتلا به دیابت ناشی از استرپتوزوتوسین» توسط اوماتایو اووموفویان ارجووا و همکارانش که در نشریه علوم مولکولی منتشر شد، اثر مصرف عسل به همراه یکی از دو داروی رایج دیابت (متفورمین و گلیبن‌کلامید) بررسی می کند. موش های دیابتی که بصورت تصادفی در ۶ گروه قرار گرفتند و آب مقطر، عسل، گلیبن‌کلامید، گلیبن‌کلامید و عسل، متفورمین یا متفورمین و عسل را به مدت ۴ هفته مصرف کردند.
عسل بطور قابل ملاحظه‌ای مقدار انسولین را افزایش داده و میزان قند خون و فروکتوزامین را کاهش داد. دو داروی ذکر شده، قند خون را بطور چشمگیری کاهش دادند، اما در ترکیب با عسل، گلوکز خون بسیار کمتری را تولید کردند. آن ها همچنین مقادیر بالای کراتینین، بیلیروبین، تریگلیسریدها و کلسترول VLDL را کاهش دادند.
* تحقیق «عسل و متفورمین، آسیب های ناشی از دیابت در ارتباط با تغییرات هورمونی را در آزمایش بر روی موش ها بهبود بخشیدند» توسط عذرا نصراللهی و همکارانش که در دسامبر ۲۰۱۳ منتشر شد، نشان داد که «مصرف همزمان متفورمین و عسل می‌تواند آسیب‌های ناشی از دیابت را در بافت‌های بیضه‌ای مهار نماید. بعلاوه، مصرف همزمان متفورمین و عسل، مقادیر انسولین کاهش یافته به دلیل ابتلا به دیابت، LH، FSH و تستوسترون را افزایش داده و به میزان مطلوب می رساند».
تعداد تحقیقات در این زمینه بسیار زیاد هستند و می توانید با جستجو در اینترنت به تمام آن ها دست بیابید. هرچند، تمام این تحقیقات نتیجه مشابهی دارند و آن هم اینکه: مصرف عسل برای بیماران دیابتی مفید است.
شاید قدیمی ترین درمان به وسیله عسل به نام پزشک روسی داویدوفا در سال ۱۹۱۵ م ثبت شده است. او می گوید : «عسل طبیعی برای بیماران دیابتی ضروری است، علاوه بر این که ماده ای شیرین و خوشمزه است، اگر به رژیم غذایی آنها اضافه شود بهتر می تواند نیازهای قندی آنها را بر آورده کند تا این که به مواد قندی غیر طبیعی زیانمند روی آورند. وی افزود: (تحقیقات ثابت کرده است که عسل مانع سمی شدن خون در اثر ستونی شدن در اثر اجسام تونی در خون و کاهش میزان قند در ادرار مبتلایان به دیابت است یعنی درصد قند انگور را در ادرار بیماران قندی پایین می آورد.)
تفاوت بین عسل خام و عسل تصفیه شده برای افراد دیابتی
تفاوت بین عسل خام در مقایسه با غیر خام که اغلب تحت عنوان “عسل طبیعی” به بازار عرضه می شود، این است که عسل خام برای تهیه بسته بندی یا هر نوع فرآوری دیگری حرارت نمی بیند. عسل خام عسلی می باشد که در بیشتر موارد برای سیستم ایمنی و سلامت کلی افراد دیابتی بسیار بیشتر از غذاهای فرآوری شده و تصفیه شده مناسب است.
عزیزان می‌توانند از طریق اپلیکیشن تله ویزیت - TeleVisit، به ارتباط مستقیم با متخصصین بپردازند و بصورت مجازی سوالات خود را از پزشک متخصص بپرسند و راهکارهای درمانی را از پزشک مورد نظر خود دریافت نمایند.