وقتی کودکی از درد پا یا درد مفصل شکایت می‌کند این موضوع ممکن است باعث نگرانی والدین یا پرستاران بچه شود. به طور معمول این ناراحتی به سادگی ناشی از دردهای رشد است که خود به خود برطرف می‌شوند. در هر حال مردم باید در مورد نشانه‌ها و علایمی که نشان دهندۀ موضوعات جدی‌تر هستند هشیار باشند.
دردهای مربوط به رشد یک علت شایع درد پا در کودکان به شمار می‌روند. این دردها در واقع کسالت‌های عضلانی هستند که در ناحیه باسن، پشت زانوها، یا ماهیچه‌ها بروز می‌کنند. دیگر علل درد پا در کودکان که ممکن است موارد جدی‌تر باشند شامل ارتریت ایدیوپاتیک کودکان (JIA)، لوپوس، بیماری لیم، و لوسمی است.
دردهای رشد
تحقیق عنوانگر این موضوع است که بیش از 30 درصد بچه‌های سن مدرسه دچار درد عضلانی اسکلتی مزمن می‌شوند. در میان حدود نیمی از این کودکان درد مزبور ناشی از درد رشد است.
دردهای رشد اغلب مواقع در میان کودکان دوره پیش‌مدرسه‌ای و سال‌های پیش از نوجوانی بروز می‌کنند و به طور معمول در طول سال‌های نوجوانی از بین می‌روند. این دردها بی‌ضررند و نشانه‌ای از اختلالی جدی به شمار نمی‌روند.
دردهای رشد به طور معمول در ران و عضلات ماهیچه ساق پا یا پشت زانوها بروز می‌کنند، اما گاهی وقت‌ها این دردها در بازوها نیز ظاهر می‌شوند. کودکان دچار این انواع درد سال‌های اولیه زندگی ممکن است کرامپ‌ها یا کسالت‌هایی را تجربه کنند که طیفی از خفیف تا شدید را شامل می‌شوند.
مشخصات دردهای رشد شامل موارد زیر است:
• این دردها هنگام عصر یا شب بروز کرده و به طور معمول هنگام صبح از بین می‌روند
• این دردها آنقدر شدید هستند که باعث بیدار شدن بچه از خواب شوند
• این دردها به طور معمول هر دو پا، و نه یکی از آنها، را درگیر می‌کنند
• این دردها به شکل متناوب یا در چندین شب متوالی بروز می‌کنند
• این دردها اغلب با سردرد یا درد شکم همراه هستند
مردم عادت به آن دارد که به دردهای رشد به عنوان نتیجۀ رشد استخوان‌ها در طول بزنگاه‌های رشد فکر کنند. در هر حال، پزشکان دیگر به چنین موردی اعتقاد ندارد زیرا هیچ شواهدی در این مورد وجود ندارد که رشد سبب بروز درد می‌شود.
دردهای رشد ممکن است به سادگی کسالت‌هایی ناشی از دویدن، پریدن و بالا و پایین رفتن کودکان در هنگام بازی‌های طول روز باشند.
دردهای رشد در عین حال ممکن است به عوامل دیگری مثل خستگی مفرط، سندرم پای بی‌قرار، تحمل اندک در مورد درد یا حتی کمبود ویتامین D مرتبط باشند.
چگونه درد رشد را کاهش دهیم
هیچ درمان ویژه‌ای برای دردهای رشد وجود ندارد. در هر حال، مداوهای خانگی فهرست شده در زیر می‌توانند به فروکش درد بچه و آرامش او کمک کنند:
• حمام آب گرم
حمام کردن در آب گرم به ویژه پس از رفتن به بستر خواب، می‌تواند کسالت و درد را کاهش داده و باعث تقویت خواب شود.
• ماساژ دادن
ماساژ ملایم یا مالش دادن ناحیه آسیب دیده می‌تواند در کودک احساس بهتری ایجاد کند. صرف در آغوش کشیدن یا در بغل گرفتن بچه نیز در این مورد می‌تواند مفید باشد.
• حرکات کششی
حرکات کششی ملایم در مورد ماهیچه‌های ساق پا و ران در طول روز می‌تواند باعث فروکش علایم یا پیشگیری از بروز آنها شود. در هر حال انجام حرکات کششی ممکن است برای کودکان خردسال عملی چالش‌برانگیز باشد. مردم در مورد تمرینات ورزشی قابل استفاده باید با پزشک مشورت کنند.
• گرما درمانی
مردم می‌توانند استفاده از کیسه آب گرم یا حوله گرم را بر روی ناحیه آسیب دیده امتحان کنند. قبل از انجام این کار باید از عدم داغ بودن وسایل مطمئن شد و نیز پوست بچه را در برابر سوختگی محافظت کرد. از این موارد نباید در طول خواب بچه استفاده شود.
• داروهای ضد درد
داروهای ضد درد غیر نسخه‌ای مثل استامینوفن یا ایبوپروفن می‌توانند کسالت و درد را بر مبنایی گهگاهی تسکین دهند. مردم باید از دادن آسپیرین به کودکان خودداری کنند. پزشکان برای کودکان آسپیرین تجویز نمی‌کنند زیرا مصرف آسپیرین در کودکان با یک بیماری نادر اما جدی به نام سندرم ری مرتبط شده است.
دیگر علل درد مفصل در کودکان
دردهای مفصل در کودکان در برخی از مواقع می‌تواند نشانه‌ای از یک اختلال زیربنایی جدی‌تر شامل موارد زیر باشد:
ارتریت ایدیوپاتیک نوجوانی
اگر کودکی مکرراً از درد مفصل شاکی باشد، آنگاه می‌توان ارتریت ایدیوپاتیک نوجوانی یا JIA را به عنوان یک علت در مد نظر قرار داد.
JIA می‌تواند باعث ایجاد درد و ورم در یک مفصل یا تعدادی از مفاصل شود. خلاف دردهای رشد، JIA در عین حال می‌تواند به قوای حرکتی یا توانایی جسمانی کودک نیز تأثیر منفی بگذارد.
چند نوع مختلف JIA وجود دارد و علایم آنها ممکن است متفاوت باشد، بنابراین این احتمال وجود دارد که تشخیص مشکل برای پزشک با دشواری مواجه گردد. در هر حال، تشخیص و درمان زودرس امری حیاتی است زیرا JIA می‌تواند بر رشد استخوان تأثیر منفی گذاشته و عوارض پایدار ایجاد کند.
لوپوس
لوپوس اریتماتوس سیستمیک (SLE) یا لوپوس، یک اختلال خودایمنی است که می‌تواند تقریباً به هر دستگاهی در بدن تأثیر منفی بگذارد. لوپوس در کودکان خردسال بسیار ناشایع است اما در سنین نوجوانی به ویژه در جنس زن شیوع قابل توجهی دارد.
لوپوس باعث بروز علایم مختلفی شامل موارد زیر می‌شود:
• خستگی که حتی پس از استراحت نیز ادامه می‌یابد
• درد، ورم، یا خشکی مفاصل
• راش‌های پوستی اغلب روی بینی یا در اطراف آن
• تب
• ریزش مو
لوپوس یک بیماری مزمن است و علایم آن ممکن است به شدت‌های مختلفی بروز کنند. در هر حال، تشخیص و درمان زودهنگام می‌تواند باعث بهبود علایم شود.
بیماری لیم
حشرات موسوم به کنه می‌توانند باعث ایجاد یک عفونت باکتریایی به نام بیماری لیم شوند. کنه‌ها حامل یک باکتری به نام بوریلا بورگدورفری هستند که در هنگامی که کنه‌ها مردم را گاز می‌گیرند به آنان منتقل می‌شوند. این کنه‌ها گرایش به زندگی در محیط چمنزار و جنگلی در بخش‌های خاص و تغذیه از حیواناتی مثل موش و گوزن دارند.
علایم بیماری لیم شامل موارد زیر است:
• بروز یک راش مدور در اطراف محل گزش کنه که گاهی از اوقات به عنوان راش ورزاو شناخته می‌شود
• خستگی مفرط
• تب یا لرز
• درد مفصل یا عضله
• فلج صورت
هر کسی که در ناحیۀ بروز بیماری لیم زندگی یا در آنجا گذران وقت می‌کند امکان دارد که به این عفونت آلوده شود، اما کودکانی که زمان درازی را به بازی در فضای باز می‌پردازند در معرض بیشترین ریسک قرار دارند.
برای پیشگیری از بیماری لیم، کودکان باید شلوار و پیراهن بلند بپوشند. والدین یا مراقبان بچه نیز باید پس از پایان بازی کودک در فضای بیرون بدن وی را برای نشانه‌های گاز گرفتن کنه بررسی کنند.
پس از گاز گرفته شدن توسط کنه، ممکن است بروز راش تا سه هفته طول بکشد. درد مفصل گاهی از اوقات ممکن است اولین و تنها نشانه بیماری مزبور در کودکان باشد.
برای پیشگیری از عوارض شدید تشخیص و درمان زودهنگام بیماری لیم امری حیاتی است. هر کسی که ظن به آن دارد که یک کنه عفونی شده کودک وی را گزیده است باید در اولین فرصت ممکن بچه را به پزشک برساند.
لوسمی
لوسمی (لوکمی) یک نوع سرطان خون است که در مغز استخوان آغاز می‌شود. لوسمی شایع‌ترین نوع سرطان در کودکان است. لوسمی می‌تواند در کنار سایر علایم سبب ایجاد درد مفصل و استخوان در کودکان شود.
علایم و شدت آنها متفاوتند و بسته به نوع لوسمی می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
• آنمی
• به آسانی دچار خونریزی یا کبودی شدن
• عفونت‌ها و تب‌های بازگشت کننده یا مداوم
• درد ناحیه شکم
• ورم گره‌های لنفاوی
• دشواری تنفسی
گزینه‌های درمانی و دورنما به نوع لوسمی تشخیص داده شده در کودک بستگی دارد.
چه هنگامی به دکتر مراجعه کنیم
دردهای رشد یک علت شایع درد پا در کودکان هستند و به طور معمولاً با بالا رفتن سن کودک ناپدید می‌شوند. در هر حال، اگر درد پا ادامه پیدا کند، تشدید یابد یا غیر معمول باشد، باید به دکتر مراجعه شود.
در عین حال اگر درد مفصل در کنار هر یک از علایم زیر بروز کند مراجعه به پزشک ضروری است:
• بروز ورم، سرخی یا افتادگی در مفاصل
• آسیب‌دیدگی اخیر
• لنگ زدن بچه یا دشوار بودن راه رفتن
• تب
• کاهش وزن
• راش
• فقدان اشتها
• خستگی مفرط یا ضعف
پزشک کودک را مورد معاینه بالینی قرار می‌دهد و در صورت نیاز برای یافتن علت زیربنایی از تست‌های تشخیصی استفاده می‌کند.
والدین و مراقبان کودکان مکرراً در صورت مواجهه با بروز درد در پاها و مفاصل کودک دچار نگرانی می‌شوند. تقریباً یک سوم کودکان سن مدرسه ممکن است با این نوع دردها مواجه شوند که به طور معمول خود به خود از بین می‌روند و ممکن است این دردها ارتباط نزدیکی یا ورزش و بازی‌های سالم دوران کودکی داشته باشند.
اگر دردهای مزبور با هر علامت دیگری همراه شوند یا والدین و مراقبان بچه از این بابت نگران باشند باید برای بررسی بیشتر کودک را به دکتر ارجاع داد زیرا برخی دردها ممکن است نشان دهندۀ یک اختلال پزشکی بوده و نیاز به مداخلات پزشکی داشته باشند.