زوال عقل یا دمانس ( dementia) در پزشکی و روان‌پزشکی، اختلال مزمن و گاهی حاد فرایندهای روانی به علت بیماری عضوی مغز که با تغییر شخصیت و موقعیت ناشناسی و اختلال در حافظه و داوری و اندیشه همراه است. شایع‌ترین نوع دمانس، زوال عقل سالخوردگی یا بیماری آلزایمر است. از دیگر عوامل ایجاد دمانس می‌توان به سکته مغزی، بیماری پیک و بیماری‌های ناشایع ولی معروف مانند جنون گاوی اشاره نمود. طبق تعریف، زوال عقل عبارت است از تخریب پیش رونده کارکردهای شناختی که در زمینه‌ای از هشیاری کامل (بدون وجود دلیریوم بسته به نوع عامل آن) بروز می‌کند. دمانس مجموعه‌ای از علائم شامل اختلالاتی در حافظه، توجه، تغییرات روانشناختی و مختل شدن فعالیت‌های روزمره تظاهر می‌یابد.
بنا به تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO)، زوال عقل یا دمانس مجموعه‌ای از اختلالات است که با کاهش سطح شناختی قبلی همراه است که بر فعالیت‌های روزمره زندگی یا عملکرد اجتماعی فرد اثر می‌گذارد. زوال عقل در سراسر جهان یکی از بزرگترین چالش‌هایی است که با آن مواجه هستیم و تقریباً ۵۰ میلیون نفر در سطح جهان مبتلا به بیماری دمانس هستند که تقریباً ۶۰ درصد آنها در کشورهایی با درآمد کم و متوسط زندگی می‌کنند و هر ساله حدود ۱۰ میلیون نفر مورد جدید به این بیماری مبتلا می‌شوند.
زوال عقل یا دمانس، گروهی از علائم را توصیف می‌کند که حافظه، تفکر و توانمندی‌های اجتماعی را چنان تحت تاثیر قرار می‌دهند که زندگی روزمره‌ی شما مختل شود. زوال عقل، یک بیماری مشخص نیست، بلکه چندین بیماری مختلف می‌توانند باعث زوال عقل شوند.با اینکه عموما زوال عقل شامل از دست دادن حافظه می‌شود، از دست دادن حافظه می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد. از دست دادن حافظه، به تنهایی به معنای دچار شدن به زوال عقل نیست.بیماری آلزایمر رایج‌ترین دلیل زوال عقل پیش‌رونده در بزرگسالان مسن‌تر است، اما دلایل زیادی برای زوال عقل وجود دارد. بسته به علت زوال عقل، برخی علائم زوال عقل می‌تواند برگشت‌پذیر باشد.
علائم زوال عقل
علائم زوال عقل، بسته به علت آن متفاوت است ولی علائم و نشانه‌های رایج آن عبارتند از:
تغییرات شناختی
-
از دست دادن حافظه، که معمولا همسر فرد یا شخص دیگری متوجه آن می‌شود
-
مشکل در برقراری ارتباط یا یافتن واژه‌های مناسب
-
مشکل در توانایی‌های بصری و فضایی، برای مثال گم کردن راه خود در زمان رانندگی
-
مشکل در استدلال و حل مسئله
-
مشکل در انجام وظایف پیچیده
-
مشکل در برنامهریزی و سازمان‌دهی
-
مشکل در هماهنگی و عملکردهای حرکتی
-
گیجی و عدم تمرکز
تغییرات روانشناختی
-
تغییرات شخصیتی
-
افسردگی
-
اضطراب
-
رفتار نامناسب
-
پارانویا (بدگمانی)
-
آشفتگی و تشویش
-
توهم
علل ابتلا به زوال عقل :
زوال عقل ناشی از آسیب به سلول های مغزی است. این آسیب با توانایی سلول های مغز دارد. هنگامی که سلول های مغز قادر به برقراری ارتباط طبیعی نیستند، تفکر، رفتار و احساسات می توانند تحت تأثیر قرار گیرند.
مغز دارای بسیاری مناطق متمایز است که هر کدام مسئولیت های مختلفی دارند (برای مثال حافظه، تشخیص و حرکت). هنگامی که سلول ها در یک منطقه خاص آسیب دیده اند، این ناحیه نمی تواند به طور نرمال عملکرد خود را انجام دهد.
انواع مختلف زوال عقل با انواع خاصی از آسیب سلول های مغزی در مناطق خاص مغز مرتبط است به عنوان مثال، در بیماری آلزایمر، سطوح بالایی از پروتئین های خاصی در داخل و خارج سلول های مغز، باعث می شود که سلول های مغز باقی بمانند و با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
منطقه ای در مغز به نام هیپوکامپ مرکز یادگیری و حافظه در مغز است و سلول های مغزی در این منطقه اغلب اولین آسیب دیده به شمار می آیند. به همین دلیل است که از دست دادن حافظه اغلب یکی از اولین علائم آلزایمر و زوال عقل است در حالی که اکثر تغییرات مغز که موجب زوال عقل می شوند، دائمی بوده و در طول زمان بدتر می شوند، مشکلات تفکر و حافظه ناشی از شرایط زیر ممکن است بهبود یابد:
-
افسردگی
-
عوارض جانبی داروها
-
مصرف بیش از حد از الکل
-
مشکلات تیروئید
-
کمبود ویتامین
انواع دمانس
آلزایمر:در تشخیص دمانس نوع آلزایمر علاوه بر وجود اختلال حافظه، وجود یکی دیگر از اختلالات شناختی الزامی است. همچنین این بیماری باید در عملکرد اجتماعی و شغلی فرد اختلال ایجاد کند.
دمانس عروقی:علایم عمومی آن مشابه دمانس نوع آلزایمر است با این تفاوت که شواهد بالینی و آزمایشگاهی مبنی بر دلایل عروقی در مورد آن موجود است. در ضمن معمولاً سیر نزولی و پله پله در دمانس عروقی شایعتر از نوع آلزایمر است.
زوال عقل بدنی لوئی: رسوب پروتئین در سلول‌های عصبی از ارسال سیگنال‌های شیمیایی مغز جلوگیری می‌کند. این عمل منجر به ایجاد پیام‌های از دست رفته، واکنش‌های تاخیری و از دست دادن حافظه می‌شود.
بیماری پارکینسون: افراد مبتلا به بیماری پارکینسون پیشرفته ممکن است به زوال عقل مبتلا شوند. علائم این نوع خاص از زوال عقل شامل مشکلات استدلال و قضاوت و همچنین افزایش تحریک‌پذیری، پارانویا و افسردگی است.
فراموشی پیشانی-گیجگاهی: انواع مختلفی از زوال عقل در این گروه قرار می‌گیرند. هر یک از آنها تحت تأثیر تغییر در قسمت‌های جلویی و کناری مغز قرار می‌گیرند. علائم شامل دشواری در زبان و رفتار و همچنین از دست دادن خویشتن‌داری است.
دمانس ناشی از سایر اختلالات طبی عمومی:شش علت اصلی که DSM از آنها نام برده شده‌است شامل
-
بیماری ایدز
-
ضربه مغزی
-
بیماری هانتینگتون
-
بیماری نیمن پیک
-
بیماری کروتزفلد جاکوب
در ضمن ردیف هفتمی نیز به درمان‌گر اجازه می‌دهد سایر اختلالات غیر روانی منجر به دمانس را در آن جای دهد.
دمانس پایدار ناشی از مصرف مواد:مواد متداولی که می‌تواند منجر به دمانس شود در DSM از آن نام برده شده شامل موارد زیرمی شود
-
نوشیدنی‌های الکلی
-
مواد استنشاقی
-
داروهای رخوت‌زا، خواب‌آور، ضد اضطراب
مراحل زوال عقل
در بیشتر موارد، زوال عقل پیش‌رونده است و با گذشت زمان بدتر می‌شود. پیشرفت زوال عقل در افراد مختلف متفاوت است. با این حال، بیشتر افراد علائمی را در مراحل زوال عقل تجربه می‌کنند:
اختلال شناختی خفیف
افراد مسن ممکن است دچار اختلال شناختی خفیف (MCI) شوند اما ممکن است هرگز به زوال عقل یا نقصان ذهنی دیگر پیشرفت نکند. افراد مبتلا به MCI معمولاً دچار فراموشی، مشکلات به یاد آوردن کلمات و حافظه کوتاه‌مدت می‌شوند.
زوال عقل خفیف
در این مرحله، افراد مبتلا به زوال عقل خفیف ممکن است بتوانند به طور مستقل فعالیت داشته باشند. علائم آن شامل موارد زیر است:
-
حافظه کوتاه‌مدت
-
تغییرات شخصیتی، از جمله خشم یا افسردگی
-
جای‌گذاری اشتباهی چیزها یا فراموشی
-
مشکل در انجام کارهای پیچیده یا حل مسئله
-
داشتن چالش برای بیان احساسات یا نظرات
زوال عقل متوسط
در این مرحله از زوال عقل، افراد آسیب‌دیده ممکن است به کمک یکی از نزدیکانشان یا یک پزشک نیاز داشته باشند. به این دلیل که در این مرحله از زوال عقل ممکن است در کارهای روزمره تداخل ایجاد شود. علائم آن شامل موارد زیر است:
-
قضاوت ضعیف
-
افزایش سردرگمی و ناامیدی
-
از دست دادن حافظه که بیشتر به گذشته مربوط می‌شود
-
نیاز به کمک برای کارهایی مانند لباس پوشیدن و استحمام
-
تغییرات قابل توجه شخصیتی
زوال عقل شدید
در مرحله آخر زوال عقل، علائم روحی و جسمی این بیماری همچنان رو به زوال است. این علائم شامل موارد زیر است:
-
ناتوانی در حفظ عملکردهای بدن، از جمله راه رفتن و در نهایت بلع و کنترل مثانه
-
ناتوانی در برقراری ارتباط
-
نیاز به کمک تمام وقت
-
افزایش خطر ابتلا به عفونت‌ها
افراد مبتلا به زوال عقل در مراحل مختلف زوال عقل با شدت‌های مختلف پیشرفت می‌کنند. درک مراحل زوال عقل می‌تواند به شما کمک کند تا برای آینده آماده شوید.
چه زمانی باید به پزشک مغز و اعصاب مراجعه کرد؟
اگر شما یا یکی از عزیزانتان مشکلات حافظه یا دیگر علائم زوال عقل را دارید، به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. برخی از بیماری‌های قابل درمان می‌توانند باعث علائم زوال عقل شوند، بنابراین مهم است که علت اصلی زوال عقل را مشخص کنید. هیچ آزمایشی برای تعیین اینکه آیا کسی دچار زوال عقل است وجود ندارد پزشکان مبتلایان به آلزایمر و سایر انواع زوال عقل را مبتنی بر یک تاریخچه دقیق پزشکی، یک معاینه فیزیکی، آزمایش های آزمایشگاهی و تغییرات مشخصی در تفکر، عملکرد روزانه و رفتار مربوط به هر نوع تشخیص داده اند.
پزشکان می توانند تعیین کنند که یک فرد با سطح بالایی از اطمینان مبتلا به زوال عقل است اما تعیین دقیق نوع زوال عقل سخت تر است، زیرا علائم و تغییرات مغزی دمانس های مختلف می توانند همپوشانی داشته باشند.
درمان زوال عقل
برای کاهش علائم زوال عقل از دو روش درمانی اولیه استفاده می‌شود: داروها و درمان‌های غیردارویی نظیر اصلاح محیط پیرامون و اصلاح وظایف روزمره میباشد. همه داروها برای هر نوع زوال عقل تأیید نشده‌اند و هیچ درمانی کاملا موثر نیست.
فاکتورهایی که برای پیشگیری از ابتلا به زوال عقل می‌توانید تغییرشان دهید
شما ممکن است قادر باشید که ریسک فاکتورهای زیر را کنترل کنید.
-
رژیم غذایی و ورزش. تحقیقات نشان می‌دهد که کمبود ورزش ریسک ابتلا به زوال عقل را افزایش می‌دهد و در حالی‌که هیچ رژیم غذایی خاصی برای کاهش ریسک زوال عقل شناخته نشده است، تحقیقات نشان می‌دهد که افرادی که رژیم‌های غذایی ناسالم دارند در مقایسه با افرادی که رژیم‌های سبک مدیترانه‌ای و غنی از تره‌بار، غلات کامل، مغزها و دانه‌ها دارند، بیشتر احتمال دارد که به زوال عقل مبتلا شوند.
-
مصرف زیاد الکل. اگر مقدار زیادی الکل بنوشید، ممکن است خطر بیشتری برای ابتلا به زوال عقل داشته باشید. با اینکه برخی مطالعات نشان داده است که مصرف مقادیر متوسط الکل ممکن است اثر محافظتی داشته باشد، نتایج متناقض بوده است. ارتباط بین مقادیر متوسط الکل و ریسک زوال عقل به خوبی درک نشده است.
-
ریسک فاکتورهای قلبی عروقی. این ریسک فاکتورها، شامل فشار خون بالا (هایپرتانسیون)، کلسترول بالا، رسوب چربی در دیواره‌ی سرخرگ (آترواسکلروزیس) و چاقی است.
-
افسردگی. گرچه این موضوع هنوز به خوبی درک نشده است، افسردگی در دوران سالمندی ممکن است نشان‌دهنده‌ی ایجاد زوال عقل باشد.
-
دیابت. دیابت، مخصوصا در صورتی که به خوبی کنترل نشود، ممکن است ریسک ابتلا به زوال عقل را افزایش دهد.
-
سیگار کشیدن. سیگار کشیدن ممکن است ریسک ایجاد زوال عقل و بیماری‌های عروق خونی را افزایش دهد.
-
وقفه‌ی تنفسی در هنگام خواب. افرادی که خروپف می‌کنند و به طور متناوب دچار حمله‌ی وقفه‌ی تنفسی در خواب می‌شوند، ممکن است حافظه‌ی خود را به صورت برگشت‌پذیر از دست دهند.
-
سوتغذیه و کمبود ویتامین. سطوح پایین ویتامین D، ویتامین B6، ویتامین B12 و فولات ممکن است ریسک زوال عقل را افزایش دهد.
عوارض زوال عقل
زوال عقل می‌تواند بسیاری از سیستم‌های بدن و در نتیجه، قابلیت عملکردی شما را تحت تاثیر قرار دهد. زوال عقل می‌تواند منجر به موارد زیر شود:
-
تغذیه‌ی ضعیف. بسیاری از افراد مبتلا به زوال عقل در نهایت یا تغذیه‌ی خود را کاهش داده و یا از غذا خوردن دست می‌کشند که این موضوع بر دریافت مواد مغذی آنها اثر می‌گذارد. در نهایت، آنها ممکن است توانایی جویدن و بلع را از دست بدهند.
-
پنومونی. مشکل در بلع، ریسک پریدن غذا در گلو و یا آسپیره شدن غذا به درون ریه‌ها را که می‌تواند باعث انسداد تنفس و ایجاد پنومونی شود، افزایش می‌دهد.
-
ناتوانی در اجرای وظایف خودمراقبتی. با پیشرفت زوال عقل، این بیماری می‌تواند حمام کردن، لباس پوشیدن، شانه کردن موها یا مسواک زدن، استفاده از توالت به طور مستقل و مصرف داروها به طرز صحیح را مختل کند.
-
چالش‌های امنیت شخصی. برخی موقعیت‌های روزانه از قبیل به تنهایی رانندگی، آشپزی یا پیاده‌روی کردن می‌تواند برای افراد دچار زوال عقل مشکلات امنیتی ایجاد کند.
-
مرگ. زوال عقل در مراحل آخر، اغلب در اثر عفونت، منجر به کما و مرگ می‌شود.
در سایت http://www.TeleVisit24.comتنها با وارد کردن نام و نام خانوادگى و شماره موبایل و ثبت نام در سامانه تله ویزیت ، بلافاصله و حداکثر طى مدت ٢٤ ساعت پاسخ خود را از بهترین پزشکان متخصص دریافت کنید.