سندرم درد میوفاسیال
سندرم یا سندروم درد میوفاسیال به این نامها نیزشناخته می شود: سندرم درد میوفاشیال، (Myofascial Pain Syndrome) MPS وChronic Myofascial pain (CMP).
تعریف:
در سندرم درد میوفاسیال، یک نقطه دردناک و حساس در یک نقطه از بدن ایجاد می گردد که باعث می شود هم درد در محل خودش ایجاد شود و هم به یک یا چند محل اطرافش منتشر گردد؛ این محلها ممکن است نزدیک و یا دور از محل اولیه باشند. به این نقطه دردناک اولیه، نقطه ماشه ای (نقطه تریگر Trigger point) می گویند؛ این اسم (نقطه ماشه ای) به خاطر این است که با تحریک نقطه اولیه، دردی ایجاد می شود که به چندین محل دور یا نزدیک آن هم می رسد؛ نظیر اینکه در یک سلاح جنگی با کشیدن یک ماشه کوچک،ممکن است یک انفجار یا شلیک شدید و گسترده رخ دهد و محل خیلی گسترده و یا دوردستی تحت تاثیر قرار گیرد.
در حقیقت کلمه میوفاسیال ترکیبی از دو کلمه “میو” و “فاسیال” است. “میو” به معنی ” عضله” و “فاسیال” به معنی “مربوط به فاسیا” می باشد. فاسیا، همان لایه هایی از جنس بافت همبند است که بین، و دور بسیاری از بافتهای بدن مثل عضلات، عروق، اعصاب، مفاصل و … قرار دارد. نقاط دردناک در این بیماری در حقیقت، برجستگی هایی از عضلات و همین لایه فاسیایی است که با فشار به آنها درد ایجاد می شود و می تواند به سایر جاها نیز گسترش یابد.
درد شانه ناشی از سندرم درد میوفاسیال
یکی از شایعترین محلهای اولیه این درد، پشت کتف است. در این حالت یک نقطه درناک و حساس در پشت کتف (معمولاً در بالای زاویه داخلی کتف) قرار دارد؛ یعنی جایی که به پایین ستون فقرات گردنی نزدیک است. از سایر نقاط شایع این درد در پشت کتف، می توان به کناره داخلی کتف یعنی بین کتف و ستون فقرات سینه ای اشاره کرد.
اوایل، درد در همین محل رخ می دهد و بعداً با پیشرفت بیماری، درد به پشت و یا بغل گردن، پشت قفسه سینه، جلوی قفسه سینه در همان سمت، و از همه مهمتر به شانه، بازو و حتی به انگشتان دست هم میرسد. گاهی همزمان با این این درد بیمار احساس ضعف در عضلات اطراف شانه و بازو نیز دارد. درد ناشی از این بیماری نیز مثل سایر بیماریهای اسکلتی – عضلانی مانند آرتروز مفاصل، با سرما و استرس و ناراحتی بیشتر شده و با گرما و آرامش کمتر می شود. این دردها معمولاً شبها و با دراز کشیدن و استراحت کردن بدتر می شوند و ممکن است مانع خواب راحت بیمار گردند؛ و یا در طول شب چندین بار او را از خواب بیدار کنند و حتی مانع خواب شوند. ممکن است با فشار دادن، کوبیدن و ضربه زدن روی نقطه دردناک احساس خوشایندی همراه با کاهش درد به بیمار دست دهد. بندرت ممکن است بیمار احساس درد بسیار شدیدی کند و مجبور شود حتی شب به اورژانس مراجعه کند.
این بیماری ممکن است با دردهای گردن (بیماری دیسک گردن) و یا بیماریهای قلبی هم اشتباه شود.
اگر درد به پشت و یا بغل گردن برسد و بخصوص به بازو و دست هم تیر بکشد، شبیه دردهای گردن می شود و لازم است پزشک معالج، هم دردهای گردنی و هم این بیماری را مد نظر داشته باشد تا دچار اشتباه تشخیصی نگردد. در دردهای گردنی معمولاً حرکات گردن دردناک است و درد آن بصورت تیز و تیر کشنده به بازو و بویژه دست و انگشتان دست منتشر می شود و ممکن است شبیه حالت برق گرفتگی احساس شود؛ در حالیکه در سندرم درد میوفاسیال، حداکثر درد، روی نقطه حساس اطراف کتف وجود دارد و از آنجا به بازو و دست میرسد ولی حالت تیز ندارد و بصورت مبهم و گنگ منتشر می شود، و حرکات گردن هم واضحاً دردناک نیست. اشتباه بین این دو بیماری بسیار شایع است و حتی بندرت دیده شده است که بیمارانی مبتلا به سندرم درد میوفاسیال بوده اند و به اشتباه بعنوان بیماری دیسک گردن تحت عمل جراحی نیز قرار گرفته اند. برای جلوگیری از این اشتباه، مهمترین وسیله، گرفتن شرح حال کامل و معاینه دقیق بیمار است. اگر پزشک فقط به عکس و ام آر آی (MRI) اکتفا کند، احتمال اشتباه بسیار زیاد است، چرا که حتی در افراد نرمال جامعه هم که اصلاً درد و بیماری گردن ندارند، بویژه در سنین میانسالی و یا بالاتر، اگر عکس و ام آر آی گرفته شود احتمال دیدن بیماری دیسک گردن وجود دارد. به عبارت دیگر اگر فرد کاملاً سالمی بویژه در سنین متوسط و یا بالا را تحت عکسبرداری و ام آر آی قرار دهیم، ممکن است که آرتروز گردن و یا بیرون زدگی دیسک گردن را به درجاتی ببینیم. پس مهمترین راه افتراق سندرم درد میوفاسیال از بیماریهای گردن همان شرح حال و معاینه دقیق است.
گاهی ممکن است این سندرم، با بیماری های گردن و یا قلبی همزمان گردد که باید هر دوی آنها درمان شوند. بیماران نباید با مطالعه این مطلب، خودشان برای بیماری خودشان تشخیص بگذارند، بلکه باید به پزشک مراجعه نمایند تا او بیماری را درست تشخیص دهد؛ وگرنه ممکن است باعث عوارض جبران ناپذیری گردد. این مطلب که در حال مطالعه آن هستید فقط برای اطلاع بیماران است و به هیچ وجه جایگزین کار پزشک نمی شود.
علت سندرم درد میوفاسیال
این بیماری معمولاً در زنان و در سنین میانی رخ می‌دهد که علت آن نامشخص است. رخ دادن این بیماری معمولاً در اثر یک علت نیست و مجموعه ای از عوامل دست به دست هم میدهند تا این بیماری ایجاد گردد.این عوامل عبارتند از:
۱) اختلالات وضعیت بدن و مشکلات عضلانی – اسکلتی
۲) حرکات تکراری در دستها و شانه ها هنگام کار یا ورزش
۳) فعالیت بیش از اندازه
۴) خستگی عمومی
۵) استرس و اضطراب
۶) اشکال در حرکات شانه به دنبال بیماریهای دیگر شانه، مثل پارگیهای تاندون روتاتور کاف
۷) اشکال در حرکات شانه بدنبال بیماریهای گردن مثل آسیب دیسک گردن
۸) اشکال در حرکات شانه بدنبال سندرم خروجی قفسه سینه یا اصطلاحاً همان دنده گردنی (Thoracic Outlet Syndrome, Cervical Rib)
۹) کشیدگی مکررعضلات اطراف کتف
اغلب بیمارانی که با این درد مراجعه می کنند افرادی هستند که با دستهایشان، ماهها و یا سالها کارهای تکراری، سخت و طولانی انجام داده اند. کسانی که طولانی مدت در یک وضعیت می نشینند و می نویسند یا تایپ میکنند؛ کسانی که طولانی مدت کج مینشینند و یا دست خود را در یک وضعیت نامناسب قرار می دهند، مثل رانندگی طولانی مدت، و یا جراحان و دندانپزشکان و ورزشکاران و …. در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
همانطور که ذکر شد این بیماری ممکن است با دیگر بیماریهای شانه و یا گردن همراه باشد که با گرفتن شرح حال و معاینه دقیق، و اگر لازم باشد، عکس، ام آر آی و … از یکدیگر قابل اقتراق هستند؛ ولی شرط مهم این است که پزشک به فکر این بیماری هم باشد.
تشخیص سندرم درد میوفاسیال
تشخیص این بیماری فقط با گرفتن شرح حال و معاینه دقیق است و نیازی به گرفتن عکس (رادیوگرافیRadiography)، ام آر آی (MRI)، نوار عصب (EMG and NCV) و … نمی باشد، مگر که همزمان به سایر بیماریهای شانه و یا گردن هم شک شود که برای تشخیص آنها باید از این کارهای تشخیصی استفاده شود.
در معاینه، با لمس و فشار به محل حداکثر درد که معمولاً در اطراف کتف است، درد موضعی رخ می دهد که ممکن است خفیف و یا شدید باشد. اگر به مدت حدود ۵ ثانیه فشار نسبتاً زیاد و مداومی روی آن نقطه وارد شود، معمولاً درد ب
اطراف آن محل، یا بازو و دست و یا انگشتان میرسد.در لمس محل حداکثر درد، معمولاً یک برجستگی در عضلات و فاسیای آن محل لمس می شود که با لمس آن درد رخ می دهد.
درمان سندرم درد میوفاسیال
۱) اصلاح وضعیت بدن و شانه ها
درمان اصلی این درد، برطرف کردن علت ایجاد کننده است. اگر وضعیت نامناسبی در هنگام کار، استراحت و یا ورزش وجود دارد باید اصلاح شود. بهتر است در طول زمانی که کار و یا ورزش یکنواختی انجام میگیرد، هر چند دقیقه یکبار، چند حرکت کششی ساده برای شانه انجام شود.
گاهی اشکال ساختاری در بدن وجود دارد، مثلاً ستون فقرات بیمار نوعی کجی و انحراف دارد که باعث بد قرارگیری شانه ها می شود و این اختلالات باید تحت درمان قرار گیرد. اگر سندرم درد میوفاسیال بدنبال بیماری دیگری در شانه رخ داده باشد، ابتدا باید آن بیماری درمان شود، که معمولاً آسیبها و پارگیهای تاندون روتاتور کاف شانه است. به همین ترتیب اگر بیماری دیسک گردن و … علت زمینه این سندرم باشد باید درمان شود.
۲) فیزیوتراپی
فیزیوتراپی نقش بسیار مهمی در درمان این بیماری دارد. فیزیوتراپ، بخصوص با آموزش، اصلاح وضعیت بدن و تجویز تمرینات ورزشی به درمان این بیماری کمک می کند. البته گرم کردن، ماساژ درمانی (روی نقطه دردناک)، آزاد کردن و کشش عضلات و … هم جزو درمانهای این بیماری است که توسط فیزیوتراپ مورد استفاده قرار می گیرد. کمپرس آب گرم یا سرد، و یا هردو (بصورت متناوب) نیز کمک کننده است. استفاده از امواج اولتراسوند (Ultrasound) و بخصوص امواج شوکی (Shook Wave Therapy) نیز بسیار کمک کننده است که در حقیقت دو روش فیزیوتراپی هستند.
۳) دارو درمانی
داروهای ضد التهاب (مسکنها)، ضد افسردگی، شل کننده عضلانی و…. در این بیماری مؤثر هستند که فقط باید توسط پزشک تجویز شوند، و در عین حال باید دانست که درمان اصلی و اساسی این بیماری نیستند. درمانهای مهمتر و اساسی تر همان اصلاح وضعیت بدنی و وفیزیوتراپی است که در بالا ذکر شد.
۴) تزریق موضعی
در تزریق موضعی معمولاً از یک کورتون (کورتن) طولانی اثر، مقداری ماده بیحسی موضعی برای کاهش درد ناشی از تزریق، و اغلب به همراه مقداری آب مقطر برای افزایش حجم و گسترش به بافتهای اطراف استفاده می شود. پس از تزریق، نقطه مورد نظر چندین بار از زیر پوست سوزن زده شده (Needling) و سوراخ می گردد. این درمان هم اغلب موقتی است و باید با درمانهای اصلی ذکر شده در بالا همراه شود. تزریق کورتون بخصوص در موارد دردهای شدید و یا مقاوم بکار می رود. مصرف کورتون خوراکی و یا تزریق عضلانی آن (در باسن) در این بیماری توصیه نمی شود.
۵) درمان اختلالات همراه
اگرمشکلاتی از قبیل اضطراب، افسردگی و خستگی عمومی نیز وجود دارد باید تحت درمان مناسب قرار گیرد.
۶) جراحی
اصولا این بیماری نیازی به جراحی ندارد، اما اگر زمینه آن اختلالاتی در شانه (مثل آسیب تاندون روتاتور کاف)، یا گردن (مثل بیرون زدگی دیسک گردن) و …. باشد که آن بیماریها نیاز به جراحی داشته باشند، پزشک معالج عمل جراحی را پیشنهاد خواهد کرد. گاهی خود استخوان کتف نوعی بد شکلی دارد و یا طوری بد قرار گرفته که موقع حرکت و چرخش به دنده های زیر خودش گیر میکند؛ در این حالت هم اگر با درمانهای غیر جراحی که ذکر شد بهبود ی رخ ندهد، جراحی لازم می شود. معمولاً در این حالت، بین استخوان کتف و دنده ها یک کیسه حاوی مایع به نام بورس وجود دارد که متورم، ضخیم و دردناک می گردد.
موفقیت درمان
موفقیت درمان این بیماری نیز مانند سایر یبماریهایی بدن بوده و صد در صد نیست. یعنی پزشک نمی تواند قول دهد که موفقیت، تضمینی است. در این بیماری نقش اول درمان را خود بیمار به عهده دارد. بیمار باید با کمک ورزشهای کششی و تقویتی که پزشک و فیزیوتراپ به او یاد می دهند، وضعیت فیزیکی بدن خود را هنگام کار، استراحت، و ورزش اصلاح کند و بر این اصلاح مداومت کند. البته اگر لازم باشد، دارو، تزریق موضی و بندرت جراحی را نیز توسط پزشک تجویز می شود.